Архивыште документ шымленыт да тыгай йӧным темлем ватикан шолып ий гыч шымлызе историк, XII понтифик пийым (Пачелли Эудженио), тидын шотышто нацист германийыште да италийыште кокымшо тӱнямбал сар жапыште тудын дене кылым кученамФранциск тидым ыштыдымемлан ачам ныл март архив пашаен-влак дене вашлиймашке сӧренат. 1939 ий мартыште сайлалтын эудженио пачелли ачай, кокымшо тӱнямбал сар деч ончыч куд тылзе.
Тудын темыже нацист-влак дене кыл, историк активнын шымлалтын, тудо чот, титакле да нунын родо-тукым холокост надыр вет тудо писе.
Тыге, мутлан, ачай XII Пий фото-влак мемориал"Аяр ва-шем, историй-влак пӧлеклалтше Холокост, тидын нерген возем оҥаралтыш манын, римысе папа «коклаш ит пуро», римыште улшо еврей освенцим гыч колтышым. Ватикан вашеште, вес континент лӱдыкшӧ шоҥго фашист-влак дене кылым мо, кардинал, келгын шоналташ лиеш пачелли ойыро дипломат шке ӱшаныман. Ачай вес пален налат, сымыктыш паша переговорым эртараш годым тудым германийыште, кушто лиеш да тудын коклаште швед 1929 1917 ий, палемден тудо шке жапыштыже вашкыл да профессионал, критик-влак могырым гына огыл виян лӱмеш. Туге гынат, шинчымаш тӱняш умбакыже голд меир точко дене келшаш ок лий Кунам, лу ий ончыч, ачай XII Пий XVI процесс тӱҥалме беатификация Бенедикт, ты организацийын икмыняр еврей инициатива судитлат.
Лаудер тӱнямбал конгресс президент еврей Рональд, мутлан, каласыме: «тудо жап марте, архив-влак манын, шылтален ок код шол: могай айдеме, шке жапыштыже икгай лиеш авалташ шонымаш але действий 1939-1945 миллион еврей-влакым поктылаш контекст пашадыме годым Холокост, пиалан лийже да уто кӱкшака пуртыман тудо ранг ыле».
Печатлен гыч архив-влак еврей община нерген шонымаш вашталтшаш огыл пий xii рим, рим тӱҥ раввинже шотлен сермонета риккардо дим.
Диагноз Regoli Роберто, рим университетыште историклан григориан кучышланат, тыгак шотлен, мо нерген раш почмо шотышто йодышемлан вашештыш ок пуш холокост архив-влак ачай, вет шуко документым савыктыше ынде священник лийын да германийыште тидым шотыш налын, шнуй престолым. Ок ыште, весыже тудлан ок шу мом тый, мом тый ыштылынат Тыланет келшен ок пу, йодынат тый, авторский правам йодеш керт мален омыл, йырваш тып-эрыкан принцип дене тиде чап ме арален.
